Przejdź do głównych treściPrzejdź do wyszukiwarkiPrzejdź do głównego menu
piątek, 11 lipca 2025 19:24
Reklama

XVI wieczne spory sądowe – Klub Poszukiwaczy Historii Niepołomic

„XVI wieczne spory sądowe pomiędzy starostą Grzegorzem Branickim, a Ksienią Klasztoru w Staniątkach Agnieszką Maciejowską” były tematem marcowego (15.03) Klubu Poszukiwaczy Historii Niepołomic. Naszym gościem był Tadeusz Ziobro – badacz lokalnej historii (jak sam o sobie mówi „mikrohistoryk – amator z Zakrzowca”), który zgromadził ciekawe materiały dotyczące tamtych wydarzeń. W swoich badaniach opierał się m.in. na zbiorach Archiwum Narodowego w Krakowie, Archiwum Archidiecezji w Krakowie oraz dokumentach zgromadzonych w staniąteckim Klasztorze. Na początku pan Tadeusz przedstawił nam strony biorące udział w sporach.
  • Źródło: Niepołomice.eu
XVI wieczne spory sądowe – Klub Poszukiwaczy Historii Niepołomic

Źródło: Niepołomice.eu

W Staniątkach, oddalonych 3 km od Niepołomic, znajduje się najstarszy polski klasztor benedyktynek. Ufundowali go przed rokiem 1228 dla córki Wizenny Klemens Jaksa z rodu Gryfitów i jego żona Racława. Konsekracja kościoła miała miejsce w roku 1238, a ostateczne zatwierdzenie fundacji przez papieża Innocentego IV dokonane zostało uroczystą bullą w 1253 r. Jaksa przekazał na rzecz klasztoru całe swoje dziedzictwo, czyli włości składające się z ponad 50 wsi. W budowie klasztoru Benedyktynek, Klemensa Jaksę wsparli bracia: Andrzej – biskup płocki, Janko – kasztelan rudzki i Sulisław – kanonik krakowski. Wtedy niedaleko Krakowa kwitło życie benedyktyńskie, a brat ojca Klemensa – Wicenty był tam mnichem. To on po śmierci bratanka, (który zginął w bitwie z Tatarami pod Chmielnikiem w 1241 roku) został oddelegowany do Staniątek w charakterze prepozyta i zaopiekował się staniątecką fundacją. Jaksa również rozpoczął budowę kościoła, który powstawał równocześnie z klasztorem. Papież Innocenty IV w bulli protekcyjnej z 1253 r. nadał klasztorowi liczne przywileje.

W latach 1573 – 1584 ksienią Benedyktynek w Staniątkach była Agnieszka Maciejowska. Jej wujem był Samuel Maciejowski – ówczesny biskup krakowski, kanclerz wielki koronny; sekretarz królewski od 1532; doradca Zygmunta I Starego. Był blisko związany z Zygmuntem II Augustem.

Ksieni Agnieszka Maciejowska miała również ogromne wsparcie w swoim bracie, kardynale  Bernardzie Maciejowskim, biskupie krakowskim w latach 1600-1606, a następnie prymasem Polski w latach 1606–1608. Był on reformatorem Kościoła w duchu soboru trydenckiego. Popierał kontrreformację, a z jego inicjatywy w roku 1603 wydano w Krakowie pierwszy polski indeks ksiąg zakazanych.

Kilka zdań poświęcić też należy drugiej stronie sporów – staroście Grzegorzowi Branickiemu. Pochodził on z Branic koło Krakowa. W 1563 r. objął starostwo w Niepołomicach i pełnił ten urząd do 1585 r., a następnie przekazał je swojemu synowi  Janowi. Starosta Branicki, a potem jego syn Jan dokończyli przebudowę zamku w Niepołomicach, który pełnił rolę letniej rezydencji królów do śmierci  Stefana  Batorego. Również Jan Branicki w kościele parafialnym w Niepołomicach ufundował swoim rodzicom, Grzegorzowi i Katarzynie kaplicę, w której zostali pochowani.

W znajdującej się w Archiwum Narodowym w Krakowie „Księdze ziemskiej krakowskiej” o sygnaturze 29/1/0/1.3/201 pozostały zapisy sporów cywilnych, jakie toczył Grzegorz  Branicki z Ksienią Staniątecką Agnieszką Maciejowską i jej poddanymi – kmieciami z Zakrzowca  (Janem Królikem, Mikołajem Siuda, Jerzym Ziobro, Pawłem Kocielą, Dorotą Drabową). Ksieni (zapewne przez pełnomocnika) reprezentowała swoich poddanych w sporach sądowych.

W czasie spotkania Tadeusz Ziobro przedstawił kilka łacińskich zapisów z „Księgi ziemskiej krakowskiej” z 1572 r. w tłumaczeniu dr. filozofii Józefa Kabaja – redaktora naczelnego czasopisma „Forum myśli wolnej”. Jeden z nich brzmi następująco:

Zapis 221

Tenże Branicki wymierzy Na podstawie wyroku sądu ziemskiego Krakowskiego i stron poniżej wypisanych kontrowersja. Wielmożny Grzegorz Branicki Krakowski i starosta Niepołomicki z Branic Pozwany, wymierzy sprawiedliwość odtąd w trzech tygodniach najbliższych nadchodzących pod karą 15 i trzech marek stronie i sądowi tyleż samo do wypłacenia podlegających Chłopom: Janowi Królowi ze wsi Zakrzowiecz [Zakrzowiec], jak i Stanisławowi słudze Stanisława Turchana z tej samej wsi Zakrzowiec, kmieciom i poddanym Czcigodnej i ? Agnieszki Maciejowskiej, Opatki i całego Konwentu Staniąteckiego, Powodom, od /?/ Szlachetnego Mikołaja Kubritsky /?/ Wicestarosty jego Niepołomickiego. Który to wymieniony Wicestarosta Niepołomicki, kiedy rzeczeni kmiecie dla ścinania drzew do Konwentu Staniąteckiego jeżdżący pod las, inaczej /po polsku:/ „pod bor”, mianowicie /?/ pięć ran (vulnera) rzeczonemu Janowi Królowi na grzbiet (tergum) inaczej „w grzbiets” jak i Stanisławowi cztery rany (vulnera) na różne członki ciała /?/ jego ?, inaczej ?  Pozwowi Powódki /?/ stronom szerzej o Wielmożnych /?/ opiewając, stawkę dwudziestu marek w pieniądzu, oraz tyleż samo ? na ?.Temu właśnie wymierzeniu sprawiedliwości woźny ziemski /Krakowski?/ zacny Walenty Wrzossek [Wrzosek] z sądu obecnego stronom wymienionym przydany, a przy braku zaś wymierzenia sprawiedliwości wymienione strony mają oraz będą mieć termin /proces/ czy to na terminach przyszłych ziemskich wedle pozwu tej właśnie Powódki /?/ strony ? obecnego wymierzenia sprawiedliwości zachowanie terminu i Sprawy /akta/.

Komentarz do tych zapisów sporządził na prośbę pana Tadeusza, Tomasz Pieprzyca (historyk, regionalista z Węgrzc Wielkich).

Spory dotyczyły szykanowania przez Grzegorza Branickiego poddanych klasztoru staniąteckiego. W ówczesnych latach mocno iskrzyło pomiędzy starostą niepołomickim, a ksienią staniątecką. Największą kością niezgody było pobieranie przez klasztor drzewa z Puszczy Niepołomickiej (starosta uważał, że za dużo).

Poniżej przedstawiamy kilka komentarzy do zapisów odnalezionych przez naszego gościa:
– w zapisie 221 – wicestarosta pobił i poranił Króla i Turchana z Zakrzowca, gdy ci jechali “pod bór” po ścięcie i przywiezienie drewna,
– w zapisie 317 – starosta zażądał ponadstandardowych powinności od Kloska, Garnka, Wrony i innych kmieci z Zakrzowa, tj. po 4 koguty, po 2 gęsi, i do odpracowania dwóch dni, ponadto zabraniał pasienia, wycinania krzaków i drzew na gruntach zakrzowskich,
– w zapisie 339 – leśny niepołomski Surowiec zaaresztował 4 konie Walentemu Borkowi, kmieciowi z Podłęża,  podczas zwożenia przez niego krzaków (chrustów) z gruntów podłęskich. Konie te następnie zabrał do Niepołomic i trzymał 4 tygodnie aż do ich zmarnienia/wychudnięcia,
– w zapisie 340 – leśni niepołomscy Kośmider i Surowiec zarekwirowali siekiery trzem poddanym ze Staniątek,  gdy ci wycinali drzewa w puszczy,
– w zapisie 341 – leśni niepołomscy Chabasz i Kośmider zarekwirowali 13 siekier poddanym z Zakrzowca, gdy ci wycinali drzewa w puszczy,
– w zapisie 342 – starosta wygnał z miejsca (pastwiska) zwanego Pożarnica w Chrości bydła i trzody pasione tam przez poddanych klasztornych, żądając za to pasienie dodatkowych opłat,
– w zapisie 343 – leśni niepołomscy Surowiec i Kośmider zarekwirowali 5 siekier poddanym z Zagórza, gdy ci wycinali drzewa w puszczy,
– w zapisie 349 – leśny niepołomski Feliks Kośmider zarekwirował 6 siekier kmieciom ze wsi Zakrzów, gdy ci wycinali drzewa w puszczy,
– zapis 409 – Jan Zabawski , właściciel Zabawy (lub jego poddani) poranili kmieci z Zakrzowa, prawdopodobnie przy okazji sporu o prawo do łąk zwanych Piaseczna (obecnie w granicach Węgrzc Wielkich).

Dziękujemy panu Tadeuszowi Ziobro za bardzo interesujący wykład oraz za to, że przyjął nasze zaproszenie i podzielił się swoimi badaniami historycznymi. Liczymy na kolejne spotkania i równie ciekawe tematy.

Ewa Korabik
Agnieszka Grab



Podziel się
Oceń

Napisz komentarz

Komentarze

Reklama
Tymczasowy areszt dla dwóch mieszkańców gminy Wieliczka Sąd Rejonowy w Wieliczce zastosował areszt wobec dwóch mieszkańców gminy Wieliczka. Podejrzani dzień wcześniej, w jednym ze sklepów w Wieliczce, dokonali kradzieży oraz kradzieży rozbójniczej, a ich ofiarą padł starszy mężczyzna. Za popełnione przestępstwa, które popełnili w warunkach recydywy grozi kara wieloletniego pozbawienia wolności.Data dodania artykułu: 11.07.2025 13:23Liczba pozytywnych reakcji użytkowników do artykułu: 1Tymczasowy areszt dla dwóch mieszkańców gminy Wieliczka "Skala tego zjawiska jest nieokreślona" – poseł Józefa Szczurek-Żelazko apeluje do rządu o powstrzymanie nielegalnej migracji i uszczelnienie granic Trwa zbiórka podpisów pod wnioskiem o referendum w sprawie nielegalnej migracji. W Brzesku prowadzi ją poseł Józefa Szczurek-Żelazko, równocześnie apeluje ona do rządu o ochronę polskich granic. To odpowiedź na sygnały, które od miesięcy pojawiają się w przestrzeni publicznej dotyczące napływu imigrantów m.in. przez zachodnią granicę z Niemcami.Data dodania artykułu: 08.07.2025 10:27Liczba pozytywnych reakcji użytkowników do artykułu: 1"Skala tego zjawiska jest nieokreślona" – poseł Józefa Szczurek-Żelazko apeluje do rządu o powstrzymanie nielegalnej migracji i uszczelnienie granic Teatr Eden w Książnicach 9 lipca w Książnicach odbyło się przedstawienie „Wieża do nieba” w wykonaniu Teatru Eden. Mieszkańcy Książnic i okolic odpowiedzieli na zaproszenie Stowarzyszenia Książnice nad Rabą i chętnie obejrzeli spektakl na książnickiej sali widowiskowej.Data dodania artykułu: 11.07.2025 10:51Liczba pozytywnych reakcji użytkowników do artykułu: 0Teatr Eden w Książnicach
Trwają poszukiwania za 57-letnim Tadeuszem Dudą, podejrzanym o zastrzelenie córki i zięcia. Z najnowszych ustaleń wynika, że nie żyją dwie osoby – 31-letni mężczyzna i 26-letnia kobieta, to zięć i córka sprawcy, trzecia osoba (kobieta) w wieku 73 lat z ranami postrzałowymi została przewieziona do szpitala, to teściowa podejrzanego. Sprawca 57-latek zbiegł z miejsca zdarzenia w kierunku masywu leśnego – trwa policyjna obława z udziałem dodatkowych sił policji z terenu małopolski. Na miejsce udali się z Krakowa antyterroryści. W sieci pojawił się film, gdzie napastnik strzela do swoich ofiar.Data dodania artykułu: 27.06.2025 21:25Trwają poszukiwania za 57-letnim Tadeuszem Dudą, podejrzanym o zastrzelenie córki i zięcia. Pożar hotelu w Nowym Brzesku. Pożar gasili strażacy z kilku powiatów! Trwa dogaszanie pożaru, który wybuchł po północy z niedzieli na poniedziałek 6/7 lipca w Nowym Brzesku. Ogień pojawił się na dachu budynku hotelowego. Na szczęście nikomu nic się nie stało. Z ogniem walczyli strażacy z powiatu proszowickiego, Miechowa i Krakowa - informuje - Radio Kraków.Data dodania artykułu: 07.07.2025 06:36Pożar hotelu w Nowym Brzesku. Pożar gasili strażacy z kilku powiatów! Policja zwiększyła siły i środki zaangażowane w poszukiwania Tadeusza Dudy Małopolska Policja przekazała informacje dotyczące poszukiwań Tadeusza Dudy, który podejrzany jest o postrzelenie swojej 73-letniej teściowej oraz zabójstwo 26-letniej córki i 31-letniego zięcia, mieszkańców Starej Wsi. 57-latkowi grozi dożywocie. Mężczyzna w dniu wczorajszym zastrzelił swoją córkę i zięcia a wcześniej ranił swoją teściową, która w ciężkim stanie przebywa w krakowskim szpitalu.Data dodania artykułu: 28.06.2025 08:48Policja zwiększyła siły i środki zaangażowane w poszukiwania Tadeusza Dudy
Reklama
Reklama
Reklama
zachmurzenie duże

Temperatura: 19°C Miasto: Wieliczka

Ciśnienie: 1013 hPa
Wiatr: 10 km/h

Reklama
Reklama
Ostatnie komentarze
Autor komentarza: BogdanTreść komentarza: Bardzo miło że zostało uwzględnione twórczość Wiesłwa SiekierskiegoData dodania komentarza: 5.01.2024, 21:55Źródło komentarza: ŚMIERĆ i MIŁOŚĆ” w Wielickiej MediateceAutor komentarza: Bogdan MTreść komentarza: Bardzo miło że uwzględniliście Państwo twórczość Wiesława SiekierskiegoData dodania komentarza: 5.01.2024, 21:54Źródło komentarza: ŚMIERĆ i MIŁOŚĆ” w Wielickiej MediateceAutor komentarza: Krys34Treść komentarza: No sprawa już trafiła do prokuratury a Kwaśny miał przywłaszczyć 200 tys. Zł.Data dodania komentarza: 24.09.2023, 12:12Źródło komentarza: Ciesielczyk chce odwołania Kwaśnego z funkcji przewodniczącego Rady Miejskiej w Tarnowie po wybuchu afery na Uniwersytecie Ekonomicznym w KrakowieAutor komentarza: observeTreść komentarza: własnej ciąży - to sama sobie ją zrobiła ?Data dodania komentarza: 21.07.2023, 16:48Źródło komentarza: Oczekujemy od innych sił politycznych jasnej deklaracji, że prawo do przerywania ciąży będzie zagwarantowaneAutor komentarza: HajaTreść komentarza: Obwodnica oddana do użytku rok temu a TIRy jak jeździły tak jeżdżą pomimo zakazuData dodania komentarza: 7.03.2023, 20:00Źródło komentarza: Koniec z ciężarówkami jadącymi przez PodłężeAutor komentarza: Uzyskaj pożyczkę tutajTreść komentarza: Złóż wniosek o pomoc finansową tutaj z niskim oprocentowaniem 2%, aby uzyskać więcej informacji, skontaktuj się ze mną, korzystając z poniższych danych. https://en.wikipedia.org/wiki/Stefano_Pessina [email protected] WhatsApp: +48 732 104 284 Ciepłe powitanie Wiceprezes i Dyrektor Generalny, Walgreens Boots Alliance. Stefano PessinaData dodania komentarza: 1.06.2022, 11:27Źródło komentarza: Rozbudowa drogi powiatowej w Grajowie
Reklama
Reklama
Reklama